İDEOLOJİ MÜBARİZƏ VƏ MİLLİ MƏSƏLƏ

Fəlsəfə elmləri doktoru, akademik Ramiz Mehdiyev "İdeoloji mübarizə və milli məsələ" məqaləsini 1974-cü ildə yazmış və “Azərbaycan kommunisti” jurnalının 8-ci nömrəsində dərc etdirmişdir. Bəzi məsul partiya işçilərindən fərqli olaraq Ramiz Mehdiyev kommunist ideologiyasından bəhs edən əsərlərindəki nüfuzlu imzasını müstəqillik dövründə bir daha təsdiq etmiş, 2006-cı ildə nəşr etdirdiyi "Milli məfkurə, dövlətçilik, müstəqillik yolu ilə" kitabına həmin əsərləri də daxil etmişdir. İdeologiyalar arasında mübarizənin davam etdiyi indiki şəraitdə Ramiz Mehdiyevin "İdeoloji mübarizə və milli məsələ" məqaləsi öz aktuallığını saxladığına görə, onu oxuculara təqdim edirəm.

                                                   Ədalət Abdinov, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi

Hazırda kapitalizm ilə sosializm arasında ideoloji mübarizə çox kəskin xarakter almışdır. Bu, müasir dövrdə ictimai inkişafı səciyyələndirən xüsusiyyətdir. Dünya sosializm sistemi böyük sürətlə inkişaf edir. Sosializmin bu tarixi hücumuna mane olmaq üçün imperializm əindən gələn hər şeyi edir: bütün qüvvələri səfərbərliyə alır, öz tabeliyində olan alimləri, sosioloqları, rəsmi və yarımrəsmi təbliğat aparatını işə salır, opportunizmdən, təftişçi və millətçilərdən, hər cür tör-töküntü və xainlərdən də istifadə edir. Bununla əlaqədar olaraq, ideoloji cəbhədə çalışan işçilərimiz qarşısında çox mühüm vəzifələr durur. Partiyanın XXIV qurultayına Mərkəzi Komitənin hesabat məruzəsində L.İ.Brejnev yoldaş demişdir: “Nəzəri iş bizim ümumi beynəlmiləlçilik və inqilabi vəzifəmizin mühüm bir hissəsidir. Dünya meydanında kapitalizm və sosializm qüvvələrinin bir-biri ilə mübarizəsi, eləcə də müxtəlif təftişçilərin inqilabi təlimi zəiflətmək, sosializm və kommunizm quruculuğu təcrübəsini təhrif etmək cəhdləri bizdən nəzəriyyə problemlərinə, nəzəriyyənin yaradıcılıqla inkişaf etdirilməsinə daha böyük diqqət yetirməyi tələb edir”.

* * *

Müxtəlif ictimai quruluşlardan olan dövlətlərin dinc yanaşı yaşamasına dair Lenin prinsiplərinin getdikcə daha artıq dərəcədə bərqərar olması sayəsində indi beynəlxalq vəziyyətdə əhəmiyyətli müsbət dəyişikliklər əmələ gəlmişdir. Lakin dinc yanaşı yaşamaq siyasətindən məqsəd heç də sosializm və kapitalizmin ictimai mahiyyətini və ya dünyagörüşünün əsaslarını dəyişdirmək deyildir. Bütün dünyada burjuaziya fəhlə sinfinə qarşı durduğu kimi, burjua ideologiyası da proletar ideologiyasına qarşı durur. V.İ.Lenin hələ əsrimizin əvvəllərində tam aydınlığı ilə göstərmişdir ki, sosializm ideologiyası ilə burjua ideologiyası barışmazdır. Bütün dünya zəhmətkeşlərinin rəhbəri demişdir: “... məsələ ancaq bu cür durur: ya burjua ideologiyası, ya sosialist ideologiyası. Burada orta bir şey yoxdur” (Əsərləri, 5-ci cild, səh.394).

Ümumiyyətlə, bir-birinə zidd olan siniflərin ideoloji mübarizəsi ictimai inkişafın obyektiv şəraitindən irəli gəlir. Antaqonist siniflərin meydana gəlməsi ilə ideologiyalar arasında mübarizə də başlanır ki, bu da bəşər cəmiyyəti mənəvi həyatının obyektiv qanunayğunluğudur. Deməli, ideologiya sahəsində dinc yanaşı yaşamaq yoxdur və ola da bilməz. Burada qızğın və barışmaz mübarizə getmiş və antaqonist siniflər mövcud olduqca gedəcəkdir. Beynəlxalq münasibətlərdə meydana çıxan yeni faktlar bu mübarizənin yalnız şəraitini dəyişdirmişdir. Hər iki ideologiyanın sinfi mahiyyəti və sinfi məqsədləri sabit qalır.

Məlum olduğu kimi, ideoloji iş adamların baxışlarına, onların əqidə tərbiyəsinə təsir göstərmək məqsədi daşıyır. Bu işin müvəffəqiyyəti ideoloji mübarizə baxımından xüsusilə mühüm olan müasir nəzəri məsələlərin düzgün işıqlandırılmasından asılıdır. Odur ki, şüur uğrunda mübarizədən ibarət olan ideoloji mübarizə ictimai-siyasi elmlər sahəsində çalışan işçilərdən ictimai gerçəklikdə qarşıya çıxan yeni hadisələri dərk edib düzgün işıqlandıra bilmək üçün daim yaradıcılıq səyi göstərməyi tələb edir.

Ömrünü başa vurmaqda olan siniflər ideoloji vasitələrdən istifadə edərək zəhmətkeşləri həm mənəvi, həm də siyasi təsir altında saxlamağa, onların sinfi mənlik şüurunun artmasını və deməli, cəmiyyətin mütərəqqi inkişafını ləngitməyə can atırlar. Məhz bu məqsədlə onlar hər cür vasitələrə əl atır, zəhmətkeşlərin şüurunu zəhərləyir, heç bir əsası olmayan yanlış fikirləri yayırlar. İrticaçı siniflər özlərinin ideya əleyhdarlarına qarşı zor işlətməkdən də çəkinmirlər. Çilidə baş verən hadisələr buna inandırıcı sübutdur. Orada hərbi xunta öz ideya düşmənlərinə açıqca divan tutur. Marksizm-leninizm ideologiyasından, fəhlə sinfindən qorxan bu quldur dəstəsinin başçıları nəinki təkcə kommunist partiyasının fəaliyyətini, habelə “yoldaş”, “fəhlə” və s. kimi sözlərin işlədilməsini qadağan edən qanunlar verirlər. İdeoloji mübarizənin marksist-lenincəsinə anlaşılması isə öz mövqeyinin obyektiv üstünlüyünün dərk edilməsinə əsaslanır. Elmi mövqedə duran marksist-leninçilər ideoloji mübarizəni mürtəce baxışlara və xurafata qarşı mübarizə hesab edilrər. İdeoloji mübarizədə marksizm-leninizmin istifadə etdiyi başlıca metod öz dünyagörüşünü və mənafeyini açıqdan-açığa düşmən ideologiya və mənafeyinə qarşı qoymaqdan ibarətdir. Bir çox hallarda ideoloji mübarizənin xüsusiyyətlərini müasir elmi-texniki inqilabla əlaqələndirirlər. Əlbəttə, ideoloji mübarizə ilə elmi-texniki inqilab arasında müəyyən bir əlaqə vardır və hazırkı ideoloji prosesləri başa düşmək üçün bunu bilmək çox vacibdir. Lakin bu xüsusiyyəytlərə geniş ictimai-siyasi baxımdan yanaşmaq və bilmək lazımdır ki, hazırda ideoloji mübarizənin başlıca cəbhəsini qarşı-qarşıya duran iki ictimai-iqtisadi sistem arasında, yəni sosializm ilə kapitalizm arasında gedən mübarzə təşkil edir, kapitalizm artıq ömrünü başa vurmaqdadır və ictimai inkişafın obyektiv qanunlarına əsasən öz yerini daha mütərəqqi cəmiyyətə, yəni sosializmə verməlidir. Lakin kapitalizm bunu istəmir və hər vasitə ilə, o cümlədən də ideoloji vasitələrlə öz ömrünü uzatmağa can atır. Müasir ideoloji mübarizənin xüsusiyyətləri də məhz bununla müəyyən edilir.

* * *

Bütün dünya miqyasında sosializm ilə kapitalizm arasında  rəqabətin gedişində, ümumiyyətlə, ideoloji mübarizə daha kəskin xarakter alırsa, bunu da görməmək olmaz ki, həmin mübarizə milli məsələdə xüsusilə kəskinləşmişdir. Milli məsələ müasir ideoloji mübarizənin ən mühüm problemlərindən birinə çevrilir. “Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının təşkil edilməsinin 50 illiyinə hazırlıq haqqında” Sov.İKP MK-nın qərarında qeyd edildiyi kimi, “milli məsələ sosializm ilə kapitalizm arasında mübarizənin, burjua və təftişçilik ideologiyasına qarşı marksizm-leninizmin mübarzəsinin kəskin sahələrindən biridir”.

İctimai münasibətlərin bir hissəsi olan milli münasibətlər, şübhə yoxdur ki, xalqların ictimai inkişafına, dünyanın siyasi vəziyyətinə getdiksə daha çox təsir göstərir. Siyasi cəhətdən mürəkkəb və ideoloji cəhətdən ziddiyyətli olan bu təsiri nəticə etibarilə iki ictimai sistemin mübarizəsi müəyyən edir. Sosialist ölkələrində milli məsələnin həlli, beynəlxalq fəhlə sinfinin milli dəstələri arasında əlaqələrin möhkəmlənməsi, milli azadlıq hərəkatının sosializm ölkələri birliyinə yaxınlaşması – bütün bunlar dünyada inqilabi prosesin inkişafına, tərəqqipərvər qüvvələrin möhkəmlənməsinə hər vasitə ilə kömək edir. Əks istiqamətdə təsir göstərən amillər də vardır. Buna, dünyada burjuaziyanın yeritdiyi siyasətdə şovinizm meyillərinin güclənməsi, imperialist dövlətlərin müstəmləkələrdə və asılı ölkələrdə yaşayan xalqların milli azadlıq hərəkatını boğmaq üçün göstərdikləri cəhdlər, inkişaf etməkdə olan bəzi ölkələrdə mürtəce millətçiliyin canlanması, antikommunistlərin və millətçi-opportunistlərin dünya kommunist hərəkatı sıralarına milli ədavət salmaq məqsədi ilə göstərdikləri cəhdlər və s. missal ola bilər. Beləliklə, milli problemlər sosializm ilə kapitalizm arasında, tərəqqipərvər qüvvələrlə mürtəce qüvvələr arasında ziddiyyətlərin başlıca düyünlərindən birini təşkil edir.

Milli məsələ ilə əlaqədar olan ideoloji mübarizədə antikommunizm özünün əsas zərbəsini, ilk növbədə, müasir dövrün başlıca inqilabi qüvvəsi olan sosialist ölkələrinə, bütövlükdə dünya sosializm sisteminə qarşı yönəldir. Antikommunizm socialist ölkələrində millətçi ünsürləri həvəsləndirməyə, bu ünsürlərdən istifadə etməklə, fəhlə sinfinin və onun avanqardı olan communist partiyasının rəhbər rolunu zəiflətməyə, sosialist millətlər və xalqlar arasında beynəlmiləlçilik münasibətlərini pozmağa çalışırlar. Burjua nəzəriyyəçiləri tərəfindən irəli sürülən anticommunist konsepsiyalar da bu məqsədə xidmət edir. Bu konsepsiyaların səciyyəvi xüsusiyyəti milli məsələyə sinfi və tarixi mövqedən yanaşılmasından imtina etməkdir. Milli problemlərə burjua münasibəti ayrı-ayrı millətlərin psixoloji xüsusiyyətlərinin son dərəcə şişirdilməsinə əsaslanır. Dialektik vəhdət təşkil edən dil, ərazi, iqtisadi və mədəni həyatın ümumiliyi əsasında konkret şəraitdə meydana gələn millətə materialist, ictimai-tarixi xarakteristika vermək əvəzinə, burjua ideoloqları insanların bu sabit ictimai birliyi haqqında hər şeydən əvvəl, idealist, etnikpsixoloji konsepsiyanı irəli sürürlər. Məhz buna görə də burjua “nəzəriyyələrində” millət insanların “psixoloji mədəni birliyi” kimi, yaxud mahiyyətcə sabit və dəyişməyən milli ruhun, milli ideyanın təcəssümü kimi ortaya çıxır. Buna görə də onlar millətlər arasındakı münasibətləri xalqların psixikasında olan və özünü təcavüzkarlıq cəhdlərində büruzə verən bəzi irrasional qüvvələrin qarşılıqlı təsiri ilə izah etməyə çalışırlar. İmperializm ideoloqları milli məsələni ictimai ziddiyyətlərdən və konkret tarixi şəraitdən kənar götürür, millətin psixoloji xüsusiyyətlərini mütləqləşdirir və bununla da millətçilik xurafatına “bəraət” qazandırmaq üçün nəzəri əsas yaradırlar.

Marksizm-leninizm fəlsəfəsinə görə, millətçilik xurafatının öz tarixi və ictimai-sinfi kökləri vardır. İstismarçı cəmiyyətin inikası olan millətçilik xurafatı obyektiv şərait və kapitalizm cəmiyyətində sinfi və milli münasibətləri şərtləndirən burjua mülkiyyəti mövcud olduqca insanların şüurunda yaşayır. Deməli, millətçilik xurafatı problemi heç də psixoloji problem deyil, ictimai problemdir. Burjua ideoloqlarını da hər cür xurafatı, o cümlədən də millətçilik xurafatını yaymağa vadar edən məhz ictimai (ilk növbədə iqtisadi) mənafedir. Bu cür xurafatları psixoloji amillərlə izah etmək cəhdi isə, əslində, istismarçı quruluşun hakim sinfi tərəfindən yeridilən siyasəti ideya-nəzəri vasitələrlə pərdələməkdən başqa bir şey deyildir.

Antikommunizm nəzəriyyəçiləri milli məsələnin mahiyyətini və cəmiyyətin tərəqqisində onun rolunu təhrif edərək, kütlələrə belə bir ideyanı zorla qəbul etdirməyə çalışırlar ki, dünyada gedən sinfi mübarizə millətçi qüvvələrin qlobal toqquşmasıdır. Bu sürətlə beynəlxalq meydanda gedən sinfi mübarizə bir-birinə zidd olan ictimai sistemlərdə ancaq formal şəkildə qruplaşmış ayrı-ayrı millətlər arasında çoxtərəfli ixtilaflara çevrilir. Sinfi məsələni milli məsələyə tabe tutan, müxtəlif ideoloji hadisələri millətçilikdə əridən antikommunistlər millət və milli münasibətlər haqqında marksizm-leninizm təliminin, proletar beynəlmiləlçiliyi prinsiplərinə və kommunust partiyalarının milli siyasətini ləkələməyə can atır, bütün bunları millətçiliyin dəyişmiş xüsusi forması kimi qələmə verirlər. Milli məsələdə marksist-leninçilərin və onların sinfi, ideya düşmənlərinin mövqeləri bir-birinə daban-dabana ziddir. Bumövqeləri eyniləşdirməyə çalışmaq isə arzu edilən bir şeyi həqiqət kimi qələmə vermək, mövcud vəziyyəti təhrif etməkdir.

Burjuaziya bir sinif olmaq etibarilə təbiətən millətçidir. Buna görə də o, digər milli qruplarla öz münasibətini bərabərlik və əməkdaşlıq əsasında qura bilməz. Millətçilik – milli məsələdəburjua ideologiyasının mahiyyətini təşkil edir. Burjuaziyanın əksinə olaraq, fəhlə sinfi öz təbiətinə görə millətçiliyin əleyhinədir. Milli məsələdə fəhlə sinfinin və onun marksistleninçi partiyasının proqramının ideya əsasını proletar beynəlmiləlçiliyi, yəni irqi və milli mənsubiyyətlərindən asılı olmayaraq, bütün ölkələrin fəhlələrinin, zəhmətkeşlərinin sinfi həmrəyliyi, ictimai birliyi haqqında inqilabi təlim təşkil edir. Proletar beynəlmiləlçiliyi və burjua millətçiliyi ictimai mənşəyinə, ideya məzmununa və siyasi istiqamətinə görə bir-birindən prinsipcə fərqli olan hadisələrdir.

V.I.Lenin millətçiliyi burjua mülkiyyəti, kapitalist istehsal münasibətləri ilə əlaqədar olaraq meydana gəlmiş konkret tarixi hadisə hesab edirdi. Başqa sözlə deyilsə, millətçilik burjuaziyanın ictimai-iqtisadi xüsusiyyətini təşkil edir. Burjua millətçiliyinin əsas prinsipləri millətə sinfin fövqündə duran yuksək ictimai birlik kimi baxılmasından, milli üstünlük,müstəsnalıq ideyasından ibarətdir. Bu prinsiplər və digər millətçilik ideyaları burjua cəmiyyətində bütün ictimai şüur formalarına nüfuz edir, onların əsasına çevrilir. Millətçiliyin ideya silahı “vahid milli axın” nəzəriyyəsidir. Bu “nəzəriyyənin” mahiyyəti burjua cəmiyyətinin hər bir milli mədəniyyətində iki milli mədəniyyət olmasını inkar etməkdən, ictimai məqsədi isə sinfi mübarizəni pərdələməkdən, ictimai inkişafda milli məsələni əsas məsələ kimi qələmə verməkdən, proletariatın öz ictimai azadlığı uğrunda mübarizəsini inkar etməkdən ibarətdir. Məsələn, burjua ideoloqlarından O.Şpenqler burjua millətçiliyinin əsas ehkamını ifadə edərək göstərir ki, bütün millət bir sinif təşkil edir.

Hazırda bir sıra kapitalist ölkələrində inhisarların mənafeyinə uyğun olaraq, zəhmətkeşlərlə istismarçılarda “vahid ictimai şüur” formalaşdırmaq və antikommunist ideologiya yaratmaq cəhdlərində millətçilik təbliğatı əsas rol oynayır. Bu təbliğatda isə antisovetizm böyük yer tutur. Lakin çox vaxt elmi və ictimai-siyasi ədəbiyyatımızda edildiyi kimi, millətçiliyi milli məsələdə burjuaziyanın təkcə ideologiya və siyasəti kimi müəyyən etmək heç də kifayət deyildir. Belə bir tərif, əvvələn, millətçiliyi və onun müasir təzahürlərini heç də tamamilə əhatə etmir, ikincisi, bu tərif onunnbəzi mənbələrini kölgədə qoyur. V.İ.Lenin göstərmişdir: “Burjua millətçiliyi və proletar beynəlmiləlçiliyi – bir-biri ilə barışmaz düşmən olub bütün kapitalizm aləminin iki böyük sinfi cəbhəsinə uyğun olan və milli məsələdə iki siyasəti (hətta: iki dünyagörüşünü) ifadə edən iki şüardır” (Əsərləri, 20-ci cild, səh.11). Bu metodoloji müddəadan görünür ki, millətçilik burjuaziyanın təkcə siyasəti deyil, həm də dünyagörüşüdür.

Dünyagörüşü isə öz həcminə görə istər siyasətdən, istərsə də ideologiyadan daha genişdir. İctimai bir hadisə kimi millətçilik milli xüsusiyyətlərin ictimai şüurun müxtəlif səviyyələrində təhrif olunmuş şəkildə əks etdirilməsidir və milli psixologiyanın millətçilik psixologiyasına çevrilməsi ilə nəticələnir. Deməli, millətçilik müəyyən dərəcədə ictimai-psixoloji bir hadisə kimi meydana çıxır. Buna görə də bizim fikrimizcə, millətçiliyi bir milləti digər millətlərdən üstün tutmaq, öz millətini tərifləmək, milli ədavəti və başqa irqlərə nifrəti qızışdırmaq psixologiya və ideologiyası, dünyagörüşü və siyasəti hesab edən müəlliflər haqlıdırlar.

Bundan əlavə, millətçilik istismarçı siniflərin və ictimai qrupların ictimai təcrübəsi kimi də özünü göstərir. Burjua millətçiliyinin əksinə olaraq, proletar beynəlmiləlçiliyi fəhlə sinfinin ideologiya və siyasəti, psixologiyası və ictimai təcrübəsidir. Marksizm-leninizm baniləri müəyyən etmişlər ki, proletar beynəlmiləlçiliyi proletariatın ictimai-tarixi xüsusiyyətidir, müxtəlif ölkələrdə yaşayan proletarların ictimaiiqtisadi vəziyətinin ümumiliyi fəhlə sinfinin beynəlxalq miqyasda sıx birləşməsini zərurətə çevirir; proletariatın ictimai azadlığaçıxması şərtləri hər yerdə eynidir; hər yerdə proletariatın qarşısında eyni sinfi düşmən durur ki, bu da proletariatın milli dəstələrinin hərəkət birliyini tələb edir.

Müxtəlif ölkələrin fəhlə sinfinin, zəhmətkeşlərinin beynəlmiləl qüvvələri bir çox hallarda millətçiliklə ittifaqa girən, onunla qaynayıb qovuşan opportunizmə qarşı mübarizədə birləşir. Buna səbəb odur ki, millətçilik heç vaxt xalis şəkildə mövcud olmur, müxtəlif ictimai hadisələr və baxışlarla sıx çulğaşır, onların tərkib hissəsi kimi meydana çıxır. Kommunist hərəkatında millətçilik siyasət sahəsində opportunizmlə, nəzəriyyədə isə təftişçiliklə qovuşur. Beləliklə, bu mənfi ictimai hadisələr arasında qarşılıqlı əlaqə yaranır, onların birləşməsi baş verir. Buna görə də demək olar ki, dünya kommunist və fəhlə hərəkatında millətçilik – fəhlə sinfinin milli dəstələrinin qarşılıqlı münasibəti ilə əlaqədar olan məsələlərdə özünü göstərən opportunizmdir.

Eyni ictimai təbiətə malik olan millətçiliklə opportunizm qarşılıqlı surətdə bir-birini tamamlayır, bir-birinin sinfi əsasını genişləndirir. Opportunizmin ictimai təbiəti fəhlələri, zəhmətkeş kütlələri istismarçılarla barışdırmağa cəhd göstərməkdir. Fəhlələrin sinfi mənlik şüurunu dumanlandıran millətçilik də eyni ilə bu rolu yerinə yetirir. V.İ.Lenin vaxtilə opportunizm və millətçiliyin sıx qarşılıqlı əlaqəsindən bəhs edərək yazmışdır: “Sosial-şovinizmin opportunizmlə sıx və qırılmaz əlaqəsini görmək istəməyən adamlar, – guya filan opportunist beynəlmiləlçi, filan radikal isə şovinist olmuşdur, deyə ayrı-ayrı hadisələr və“qəribəliklərdən” yapışırlar. Lakin bu – cərəyanların inkişafı məsələsində əsla ciddi dəlil deyildir” (Əsərləri, 21-ci cild, səh. 245). Millətçiliyin və opportunizmin sinfi məzmununu təhlil edən, onların başlıca prinsiplərini ideya-siyasi baxımdan araşdıran V.İ.Lenin belə mühüm bir nəzəri nəticə çıxarmışdır: “Opportunizmlə sosial-millətçiliyin ideya cəhətdən və siyasi yaxınlığı, əlaqəsi və hətta eyniliyi tamamilə şübhəsizdir” (Əsərləri, 21-ci cild, səh. 149).

Millətçiliklə opportunizmin qarşılıqılı surətdə əlaqədar olduğuna dair deyilmiş sözlər indi də öz əhəmiyyətini saxlayır, çünki onların ideya cəhətdən və siyasi yaxınlığı, birliyi davam etməkdədir. L.İ.Brejnev yoldaş demişdir: “İnqilabi mübarizənin müasir mərhələsinin xüsusiyyəti bundadır ki, həm “sağ”, həm də “sol” opportunizm bir çox halda millətçilik meyilləri ilə qovuşur, çulğaşır”.

Sosializmə və bütün inqilabi hərəkata qarşı ideoloji mübarizədə imperializm və onun “nəzəriyyəçiləri” məhz millətçiliklə opportunizmin qarşılıqlı surətdə əlaqədar olmasına böyük ümid bəsləyirlər. Bütün müasir antikommunizm doktrina və nəzəriyyələri (məsələn, “körpü düzəltmək”, “kommunizmin dağılması”, “daxili təkamül”, “konvergensiya” nəzəriyyələri və s.) məhz millətçiliklə opportunizmin ideya-siyasi birliyi nəzərə alınmaqla hazırlanmışdır. Antikommunist konsepsiyaları ilə müasir millətçi-opportunist konsepsiyaları (nəzəriyyədə və təcrübədə millətçiliklə opportunizmin birliyinin təzahür nümunəsi olan “polimarksizm”, “milli kommunizm”, sosializimin “müxtəlif modelləri” konsepsiyası və s.) arasında, şübhəsiz, sıx əlaqə vardır.

Təkcə müasir burjua tədqiqatçıları deyil, təftişçilər də tarixi hadisələri barışmaz milli ziddiyyətlərlə, milli ziddiyyətləri isə hər bir xalqın təkrarolunmaz psixoloji xüsusiyyətləri ilə izah edirlər. Bu müddəaları hələ Avstriya sosial-demokratiyasının başçılarından O.Bauer və K.Renner (R.Şpringer) nəzəri cəhətdən əsaslandırmağa səy göstərmişdilər. Onlar millətin nə ərazi ümumiliyi, nə iqtisadi əlaqələrlə bir-birinə bağlı olmayan, “eyni tərzdə fikirləşən, eyni dildə danışan şəxslərin ittifaqı olması ideyasını irəli sürmüşdülər. Onlar iddia edirdilər ki, millət sırf “mənəvi hadisədir”. O.Bauerin “milli oppersepsiya” konsepsiyasına görə, dünyada neçə millət vardırsa, bir o qədər də marksizm və sosializm olmalıdır. Bu konsepsiya millətçiliklə opportunizmin birliyini sübut edən klassik nümunədir. İndi milli əlahiddəliyin əhəmiyyətini şişirdib mütləqləşdirən “sağ” və “sol” opportunistlər, təftişçilər məhz burada O.Bauerlə qovuşurlar.

“Sol” opportunistlərin, xüsusən maoçuların təcrübə və nəzəriyyəsini təhlil etsək, onların antikommunizm və antisovetizm mövqeyində durduqlarını görərik. İctimai-siyasi cəhətdən onların “konsepsiyaları” opportunizm və həm də millətçi xarakteri daşıyır. Antikommunizm, antisovetizm, millətçilik, müxtəlif ideya və nəzəriyyələrin mexaniki surətdə qatışdırılması sağ təftişçiliyin R.Qarodi, E.Fişer. P.Vranitski və b. kimi nümayəndələrinə də xasdır.

Müasir opportunist və təftişçilərin millətçi mahiyyəti onların fəhlə sinfinin vahid beynəlmiləl təlimi kimi leninizmi inkar etmələrində, “marksizmin müxtəlif variantlarını”, guya müxtəlifxalqların irqi, psixoloji və s. xüsusiyyətlərindən irəli gələn variantlarını əsaslandırmağa can atmalarında xüsusilə aydın şəkildə özünü göstərir. Təftişçilər marksizm-leninizmin və proletar beynəlmiləlçiliyinin əsas prinsiplərini təftiş etməyə, marksizmi “milliləşdirməyə” can atarkən idealizm və metafizika fəlsəfəsinin müxtəlif cərəyanlarına, məsələn, eklektizm və sofizmə əsaslanırlar. Məsələn, maoizmin metodoloji əsasını ümumi ilə xüsusinin, milli ilə beynəlmiləlçiliyin münasibətini metafizikcəsinə başa düşmək, bunları bir-birindən ayırmaq və bir-birinə qarşı qoymaq təşkil edir. İdeya-nəzəri cəhətdən maoizm ən müxtəlif baxış və nəzəriyyələrin (Çin feodal fəlsəfəsinin, xırda burjua sosializminin, burjua millətçiliyinin, trotskizmin, anarxizmin və s.) eklektik qatışığından ibarətdir. Mao Tsze-dun və onun başçılıq etdiyi dəstə bütün bu baxışlara əsaslanmaqla marksizmleninizmi millətçilik mövqeyindən təhrif edirlər.

Millətçiliyin və opportunizmin ictimai-sinfi və qneseoloji köklərinin təhlili V.İ.lenin tərəfindən çıxarılan belə bir nəticənin doğruluğunu sübut edir ki, kommunist və fəhlə hərəkatında millətçilik və opportunizm bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə əlaqədardır və vəhdət təşkil edir. Əvvələn, onların sinfi əsasları; ikincisi, nictimai hadisələrə qeyri-sinfi mövqedən yanaşmaları; üçüncüsü, ictimai həyat proseslərinin təhlilində rəhbər tutduqları metodologiyaların (idealizm, metafizika, eklektika, sofizm və s.) ümumiliyi; dördüncüsü, vahid ictimai həyat prosesinin bu və ya digər cəhətlərinin mütləqləşdirilməsi, ictimai hadisələrə münasibətdə birtərəflilik, ayrı-ayrı faktlara ehkamçılıqla yanaşılması, onlar arasında olan ümumi əlaqəyə əhəmiyyət verilməməsi və s. bir-birilərinə yaxınlaşdırır. Kommunist və fəhlə hərəkatında millətçilik və opportunizmi hərtərəfli təhlil edən V.İ.lenin belə bir nəticəyə gəlmişdir: “Tamamilə aydındır ki, sosial-şovinizmin əsas ideya-siyasi məzmunu opportunizmin əsaslarına tamamilə uyğundur. Bunlar – eyni bir cərəyandır” (Əsərləri, 21-ci cild, səh.247). Opportunizm özünün obyektiv mahiyyətinə görə millətçiliyə meyil edir. Bunlar eyni bir ictimai hadisənin iki tərəfini təşkil edir. Doğrudur, millətçiliklə opportunizm arasında olan qarşılıqlı əlaqə, onların birliyi heç də həmişə aydın şəkildə nəzərə çarpmır. Müəyyən vaxtadək özünü büruzə verməyən, marksist ibarələrlə, marksizmə, proletar beynəlmiləlçiliyi prinsiplərinə sədaqət haqqında dəbdəbəli sözlərlə ört-basdır edilən bu birliyi bir çox hallarda aşkara çıxarmaq çətin olur, hərçənd təcrübədə sübut edilmişdir ki, millətçi-opportunistlər və millətçi-təftişçilər özlərinin marksizmə zidd fəaliyyətlərinin mahiyyətini ört-basdır etmək üçün marksist ibarələrinə əl atırlar.

Millətçilik və opportunizm yalnız ictimai inkişafın böhranlı dövrlərində bir tam halında çıxış edir. Məsələn, Birinci Dünya müharibəsi başlandıqda II İnternasionalın bir sıra başçılarının fəaliyyətində opportunizmlə millətçiliyin birliyi daha qabarıq şəkildə özünü göstərdi. Lakin bu heç də o demək deyildir ki, onlar müharibə başlananadək ancaq opportunist idilər, müharibə illərində isə “dərhal” millətçi oldular. Millətçilik və opportunism daxilən II İnternasional başçılarına xas idi. Bu, E.Bernşteynin, Q.Folmarın, Van Kolun, Q.Noskenin, K.Kautskinin və başqalarının nəzəri və əməli fəaliyyətində – fəhlə hərəkatı ilə əlaqədar olan müxtəlif məsələlərə onların baxışlarında öz ifadəsini tapırdı. V.İ.Lenin Birinci Dünya müharibəsi illərində beynəlxalq sosializmin böhranını təhlil edərək göstərdi ki, sosial millətçilik Avropa ölkələri sosial-demokrat partiyalarının uzun illər pozulub opportunizm bataqlığına yuvarlanması prosesində, uzun illər davam etmiş olan bu prosesdə hazırlanmışdır. V.İ.Lenin yazmışdır ki, “social- millətçilik opportunizmdən doğmuş və ona məhz opportunizm qüvvət vermişdir. Sosial-millətçilik nə sayaq “birdən-birə” doğulmuşdur. Hamiləlik başlanandan 9 ay sonra uşaq “birdən-birə” necə doğulursa, bu da tamamilə eləcə doğulmuşdur. Bütün ikinci (və ya dünənki) dövr ərzində bütün Avropa ölkələrində opportunizmin bir çox təzahürlərindən hər biri kiçik-kiçik çaylar idi; indi bu kiçik çayların hamısı “birdənbirə” birləşib böyük, lakin çox dayaz – (əlavə edək ki, bulanıq və kirli) – sosial-millətçilik çayı əmələ gəlmişdir. Hamiləlik başlanandan 9 ay sonra bala ana bətnindən ayrılıb çıxmalıdır; opportunizm də maya tutandan onlarca il sonra onun yetişmiş balası, yeni sosial-millətçilik az-çox qısa (onilliklərə nisbətən qısa) müddətdə müasir demokratiyadan ayrılmalıdır” (Əsərləri, 21-ci cild, səh.150).

Millətçiliyin və opportunizmin mürtəceliyi, onların daxili əlaqəsi haqqında Lenin fikirlərinin dünya kommunist hərəkatı müçün çox böyük əhəmiyyəti vardır. Bu ideyalar bu gün də müasir opportunizmin, təftişçiliyin və millətçiliyin xususiyyətlərini aşkara çıxarmaq üçün, inqilabi hərəkatda onların hər cür təzahürlərinə qarşı ardıcıl mübarizə aparmaq üçün tükənməz mənbədir.

* * *

Bütün deyilənləri yekunlaşdıraraq qeyd etmək lazımdır ki, bir-birinə əks olan iki ictimai-iqtisadi sistem arasında həmişə qızğın və kəskin mübarizə getmişdir, lakin heç vaxt sinfi düşmən döyüşə indi olduğu qədər qüvvə və vəsait sərf etməmişdir. İndi burjuaziyanın hakim dairələri tərəfindən sosializm qüvvələrinə qarşı aparılan psixoloji müharibə imperialist təcavüzkarlığının yeni bir növüdür. Bu müharibə müasir dünyada özünün iqtisadi və hərbi hökmranlığını itirmiş olan kapitalizm sisteminin ümumi böhranı nəticəsində yaranmışdır.

Bununla birlikdə, ideologiya sahəsində sinfi mübarizənin kəskinləşməsi sosializmin və dünyanın bütün inqilabi qüvvələrinin imperializmin mövqeləri üzərinə bütün cəbhə boyu güclü hücuma keçmələrinin, iqtisadi, ictimai və mənəvi əsarətə qarşı zəhmətkeşlərin getdikcə artan hiddətinin nəticəsidir. Kommunist və fəhlə partiyalarının 1969-cu ildə keçirilmiş müşavirəsində L.İ.Brejnev yoldaş qeyd etmişdir ki, “burjua ideologiyasına ən fəal hücum təşkil olunmasa, imperializmə qarşı mübarizədə qələbə çalmaq... mümkün deyildir... Leninin belə bir xəbərdarlığını yadda saxlamaq indi həmişəkindən daha vacibdir ki, ideoloji işin kommunistlər tərəfindən hər hansı şəkildə zəiflədilməsi, bu işdən hər hansı şəkildə uzaqlaşmaq burjua ideologiyası təsirinin güclənməsinə doğru aparır”. Bu mübarizədə marksizm-leninizm bizim bayrağımız və ideya silahımızdır. Biz bu silahdan bacarıqla istifadə edərək, düşmənlərin hər cür ideoloji təxribatını ifşa etməli, onun bütün iyrəncliklərini açıb göstərməliyik.